AB Yapay Zeka Yasası: Yeni Dönem, Yeni Kurallar

## Avrupa Birliği’nin Yapay Zeka Yasası: Yeni Bir Dönemin Başlangıcı

Avrupa Birliği (AB), 25 Mayıs tarihinde kabul ettiği ve 12 Temmuz’da Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren Yapay Zeka Yasası ile yapay zeka (YZ) alanında önemli bir adım atmış oldu. Bu yasa, dünyanın ilk kapsamlı YZ düzenlemesi olarak tarihe geçerken, AB üyesi 27 ülkede YZ sistemlerinin kullanımını insan hakları ve güvenliği temelinde yeniden şekillendirmeyi amaçlıyor. Yüksek riskli uygulamalardan, yasaklanan teknolojilere ve şeffaflık yükümlülüklerine kadar geniş bir yelpazede düzenlemeler getiren bu yasa, yapay zeka teknolojilerinin toplum üzerindeki etkilerini kontrol altına almayı hedefliyor. Bu makalede, YZ Yasası’nın temel ilkelerini, getirdiği yenilikleri ve iş dünyası ile toplum üzerindeki olası etkilerini detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.

## YZ Yasası’nın Temel İlkeleri ve Kapsamı

### YZ Risk Kademelendirmesi

YZ Yasası’nın temelini, yapay zeka sistemlerini risk seviyelerine göre sınıflandırma prensibi oluşturuyor. Bu sınıflandırma, uygulamaların potansiyel zarar verme derecesine göre farklı düzenlemeler getirilmesini sağlıyor. Yasada, YZ sistemleri “kabul edilemez risk”, “yüksek risk”, “sınırlı risk” ve “minimal risk” olmak üzere dört farklı kategoriye ayrılıyor. Bu risk kademelendirmesi, YZ uygulamalarının kullanım alanlarına ve potansiyel etkilerine göre farklı sorumluluklar ve yükümlülükler getirilmesini sağlıyor.

### Yüksek Riskli Uygulamalara Sıkı Denetim

Yüksek riskli olarak sınıflandırılan alanlar, insan hayatını doğrudan etkileyen ve potansiyel olarak önemli riskler taşıyan uygulamaları içeriyor. Bu kapsamda, ulaşım, sınav puanlaması, cerrahi işlemler, istihdam süreçleri, banka kredileri için yapılan değerlendirmeler ve vize başvurularının incelenmesi gibi kritik alanlar yer alıyor. Bu uygulamaların güvenliğini ve şeffaflığını sağlamak için sıkı denetimler, risk yönetimi mekanizmaları ve kullanıcı bilgilendirme yükümlülükleri getirilmesi öngörülüyor. Bu sayede, yüksek riskli YZ sistemlerinin insan hayatı üzerindeki olumsuz etkilerinin en aza indirilmesi hedefleniyor.

### Kabul Edilemez Risk Taşıyan Uygulamaların Yasaklanması

Yasanın en dikkat çekici yönlerinden biri, “kabul edilemez risk” grubunda yer alan YZ sistemlerini tamamen yasaklamasıdır. Bu kategoride, temel insan haklarını ihlal eden ve toplum için ciddi riskler oluşturan uygulamalar yer alıyor. Özellikle yüz görüntülerinin izinsiz toplanması, iş yerlerinde ve eğitim kurumlarında duygu tanıma sistemleri, sosyal puanlama ve hassas verilerin (cinsel yönelim, dini inançlar vb.) tespiti için biyometrik sınıflandırma gibi uygulamalar yasaklanıyor. Ayrıca, insan davranışını manipüle eden veya zafiyetlerinden yararlanan YZ sistemlerinin de yasaklanması, etik dışı ve zararlı uygulamaların önüne geçmeyi amaçlıyor.

## Genel Amaçlı Yapay Zeka Sistemleri ve Şeffaflık

### Büyük Dil Modellerine Özel Düzenlemeler

Yapay Zeka Yasası, özellikle metin, görüntü, video oluşturma ve kod yazma gibi çeşitli görevleri yerine getirebilen “genel amaçlı yapay zeka” (GAYA) sistemlerine özel düzenlemeler getiriyor. Bu tür büyük dil modellerinin piyasaya sürülmeden önce şeffaflık kriterlerine uyması, risk değerlendirmesi yapması ve güvenlik önlemleri alması gerekiyor. Bu sayede, GAYA sistemlerinin potansiyel risklerinin erken aşamada tespit edilmesi ve gerekli önlemlerin alınması hedefleniyor.

### Şeffaflık ve Hesap Verebilirlik

Yasa, yapay zeka sistemlerinin geliştirilmesi, kullanılması ve denetlenmesi süreçlerinde şeffaflığın sağlanmasına büyük önem veriyor. Bu kapsamda, YZ sistemlerinin nasıl çalıştığına dair bilgilerin kamuoyuyla paylaşılması, veri gizliliğinin korunması ve kullanıcıların bilgilendirilmesi gibi hususlar ön plana çıkıyor. Ayrıca, YZ sistemlerinin yol açabileceği zararlardan sorumlu tutulacak kişilerin ve kurumların belirlenmesi de hesap verebilirlik ilkesinin bir parçası olarak öngörülüyor.

## Yaptırımlar ve Uygulanma Takvimi

### Ağır Para Cezaları

Yapay Zeka Yasası’nı ihlal eden şirketlere karşı caydırıcı yaptırımlar öngörülüyor. Yasanın ihlal edilmesi durumunda, şirketler küresel cirolarına oranlı olarak milyonlarca avroluk para cezalarıyla karşı karşıya kalabilirler. Örneğin, yasaklı bir teknolojinin kullanılması halinde 35 milyon avroya veya küresel cironun %7’sine kadar para cezası uygulanabilirken, diğer ihlallerde ise 15 milyon avroya veya cironun %3’üne kadar para cezası verilebiliyor. Bu yüksek cezalar, şirketleri yasa hükümlerine uymaya teşvik etmeyi amaçlıyor.

### Aşamalı Uygulanma

Yasanın uygulanması, aşamalı bir takvim çerçevesinde gerçekleştirilecek. Yasanın yürürlüğe girmesinin ardından, yasak hükümleri 6 ay sonra uygulanmaya başlanacak. Genel amaçlı yapay zeka modelleri için yönetim kuralları ve yükümlülükler ise 12 ay sonra geçerli olacak. Yasanın tüm boyutlarıyla tam olarak uygulanması ise 2 yıl sürecek. Bu aşamalı yaklaşım, şirketlerin ve ilgili paydaşların yasal düzenlemelere uyum sağlaması için yeterli zaman tanımayı amaçlıyor.

## Sonuç: Yapay Zeka Çağında Sorumlu İnovasyonun Yolu

Avrupa Birliği’nin Yapay Zeka Yasası, yapay zeka teknolojilerinin hızla geliştiği bir dünyada, sorumlu inovasyonun ve etik kullanımın temelini atmayı hedefliyor. Yüksek riskli uygulamalara getirilen sıkı denetimler, kabul edilemez risk taşıyan sistemlerin yasaklanması ve şeffaflık yükümlülükleri, yapay zeka teknolojilerinin insan hakları ve güvenliği çerçevesinde kullanılmasını sağlayacak önemli adımlardır. Yasanın aşamalı olarak uygulanması, şirketlerin uyum sağlaması için yeterli zaman tanırken, ağır para cezaları da ihlallere karşı caydırıcı bir etki yaratacaktır. Bu yasa, sadece Avrupa Birliği için değil, tüm dünya için yapay zeka alanında yeni bir dönemin başlangıcını işaret ediyor.

Bu yasa, yapay zeka teknolojilerinin toplum üzerindeki etkilerini dengelemeyi, inovasyonu teşvik ederken aynı zamanda olası riskleri yönetmeyi amaçlıyor. YZ’nin sunduğu fırsatlardan yararlanırken, etik ilkeleri ve insan haklarını korumak, gelecekteki yapay zeka uygulamalarının şekillenmesinde belirleyici olacaktır. YZ Yasası, bu vizyonu gerçeğe dönüştürme yolunda atılan önemli bir adımdır.

## Ek Bilgiler

Bu makalede belirtilen bilgiler genel bir bakış açısı sunmaktadır ve yasal tavsiye niteliğinde değildir. YZ Yasası’nın detaylı ve güncel uygulamaları hakkında daha fazla bilgi almak için ilgili AB kaynaklarına başvurulması önerilir.