YZ: Küresel Eşitsizliklere Çözüm mü? Eğitimde Bir Umut

## Yapay Zeka (YZ) ve Küresel Eşitsizliklerin Giderilmesinde Bir Umut Işığı

Günümüzde yapay zeka (YZ), eğitimden sağlığa, ekonomiden çevreye kadar birçok alanda devrim yaratırken, bu teknolojinin sunduğu fırsatlardan herkesin eşit şekilde yararlanamaması, yeni bir eşitsizlik dalgası yaratma riski taşıyor. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde, YZ’ye erişimdeki yetersizlik ve bu teknolojilerin dilsel ve kültürel farklılıkları göz ardı etmesi, eğitimde derinleşen uçurumları tetikleyebilir. Ancak, bu durum aynı zamanda YZ’nin, küresel eşitsizliklerle mücadelede önemli bir araç olarak kullanılabileceği gerçeğini de ortaya koyuyor. Bu makalede, YZ’nin eğitim alanında sağladığı fırsatlara ve bu fırsatların, Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları (BM SKA) doğrultusunda nasıl kullanılabileceğine odaklanacağız.

### Bölüm 1: YZ’nin Eğitimde Yarattığı Fırsatlar ve Zorluklar

YZ destekli araçlar, dünyanın dört bir yanındaki öğrenciler için öğrenme deneyimini dönüştürme potansiyeline sahip. Özellikle, kişiselleştirilmiş öğrenme platformları, öğrencilerin kendi hızlarında ve ilgi alanlarına göre içeriklere erişmelerini sağlayarak, öğrenme motivasyonunu artırabilir. Öte yandan, YZ tabanlı öğrenme araçlarının, özellikle dezavantajlı öğrenciler için ek bir mali yük getirmesi ve YZ’ye erişimdeki eşitsizlikler, dijital uçurumu daha da derinleştirebilir. Bu durum, eğitimde fırsat eşitliğini sağlamak için YZ’nin etik ve kapsayıcı bir şekilde kullanılması gerekliliğini ortaya koyuyor. Bu nedenle, YZ araçlarının geliştirilmesi ve uygulanması sürecinde, dil, kültür ve erişilebilirlik gibi faktörlerin dikkate alınması hayati öneme sahip.

Bu bağlamda, Qatar merkezli bir sivil toplum kuruluşu olan Eğitim Above All (EAA) gibi kuruluşlar, YZ’yi eğitimde küresel eşitsizliklerle mücadele etmek için kullanıyor. EAA, MIT, Harvard ve Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) ile işbirliği yaparak, “Digi-Wise” adlı ücretsiz ve açık kaynaklı bir YZ okuryazarlığı programı başlattı. Bu program, çocukları YZ destekli yanlış bilgilere karşı bilinçlendirmeyi, YZ araçlarını sorumlu bir şekilde kullanmayı ve kendi YZ araçlarını geliştirmeyi teşvik ediyor. EAA’nın geliştirdiği “Ferby” adlı bir yapay zeka destekli sohbet robotu (chatbot) ise, öğrencilerin internet erişimi olmasa bile çevrimdışı öğrenme materyallerine erişmesini sağlıyor. Bu tür inisiyatifler, YZ’nin eğitimde daha adil ve kapsayıcı bir rol oynamasına önemli katkılar sağlıyor.

### Bölüm 2: YZ Destekli Girişimler ve BM SKA’ları

YZ’nin, BM SKA’larına ulaşmada önemli bir rol oynayabileceği düşünülüyor. Özellikle, “Eğitim Above All” gibi kuruluşların projeleri, SKA 4 (Kapsayıcı ve Eşitlikçi Eğitim) ile doğrudan bağlantılı. YZ, öğretmenlerin daha etkin bir şekilde kaynakları yönetmesine, öğrencilere kişiselleştirilmiş öğrenme deneyimleri sunmasına ve eğitimde erişilebilirliği artırmasına yardımcı olabilir. Örneğin, Tech To The Rescue gibi kuruluşlar, YZ’yi BM SKA’larına ulaşmaya çalışan sivil toplum kuruluşlarına (STK) destek olmak için kullanıyor. Bu kuruluşlar, YZ destekli araçlar geliştirerek, afet yönetimi, kaynak tahsisi ve engelli bireylere yönelik destek gibi alanlarda önemli iyileştirmeler sağlıyor. Bu tür projeler, YZ’nin sosyal fayda yaratma potansiyelini gösteriyor.

Birleşmiş Milletler’in dijital teknoloji ajansı olan Uluslararası Telekomünikasyon Birliği (ITU) da, YZ’nin BM SKA’larına ulaşmada kullanılması için girişimleri destekliyor. ITU’nun “AI for Good Innovation Factory” adlı yarışması, YZ’nin sosyal etki yaratma potansiyelini vurgulayan projeleri ödüllendiriyor. Örneğin, Bioniks adlı bir Hint girişimi, YZ destekli protezler kullanarak, gençlerin basit görevleri yerine getirmelerine yardımcı oluyor. Bu tür örnekler, YZ’nin sadece teorik bir kavram olmadığını, aynı zamanda gerçek dünyada insanların yaşamlarını iyileştirebilen somut uygulamalara sahip olduğunu gösteriyor. Bu tür örnekler, YZ’nin sosyal fayda yaratma potansiyelini gösteriyor.

### Bölüm 3: Zorluklar ve İleriye Yönelik Öneriler

YZ’nin eğitimde ve genel olarak toplumda eşitlikçi bir etki yaratabilmesi için bazı önemli zorlukların aşılması gerekiyor. Bu zorlukların başında, YZ modellerinin geliştirilmesinde ortaya çıkan önyargılar geliyor. YZ modelleri, genellikle belirli coğrafyalarda ve kültürel ortamlarda geliştirildiği için, farklı dil ve kültürlere sahip gruplar için uygun olmayabiliyor. Bu nedenle, YZ uygulamalarının geliştirilmesinde, farklı kültürel ve dilsel özelliklerin dikkate alınması, önyargıların azaltılması ve yerel ihtiyaçlara uygun çözümler üretilmesi gerekiyor. Ayrıca, YZ’nin enerji tüketimi yüksek olduğundan, özellikle gelişmekte olan ülkelerde erişim sorunları yaşanabilir. Bu nedenle, YZ uygulamalarının daha az teknoloji yoğun yöntemlerle (örneğin, SMS üzerinden) sunulması ve çevrimdışı erişim imkanlarının sağlanması önemli.

Eğitim alanında YZ’nin başarılı bir şekilde uygulanabilmesi için, YZ’nin insan eğitmenlerin yerini almaması, onları desteklemesi gerektiği unutulmamalıdır. YZ, ölçeklenebilirliği sağlamak ve rutin görevleri otomatikleştirmek için kullanılabilirken, insan eğitmenler, öğrencilere rehberlik etmek, sosyal ve duygusal destek sağlamak ve öğrenme deneyimini kişiselleştirmek için daha önemli bir rol oynamaya devam edecektir. Bu nedenle, YZ ve insan eğitmenlerin işbirliği içinde çalışması, eğitimde en iyi sonuçların elde edilmesini sağlayacaktır. Ayrıca, YZ’nin eğitimde kullanılması, öğrencilerin dijital okuryazarlık becerilerini geliştirmelerine ve geleceğin işgücüne hazırlanmalarına yardımcı olabilir. Örneğin, YZ destekli matematik dersleri ve öğretmenlerin eksik olduğu bölgelerde öğretmenlerin daha iyi dağılımını sağlayan algoritmalar kullanılabilir.

### Sonuç

Yapay zeka (YZ), eğitimde ve küresel kalkınmada önemli bir rol oynama potansiyeline sahip bir teknolojidir. Ancak, bu potansiyelden tam olarak yararlanabilmek için, YZ’nin etik, kapsayıcı ve sürdürülebilir bir şekilde kullanılması gerekiyor. YZ’nin dilsel ve kültürel farklılıkları göz ardı etmemesi, erişim sorunlarını çözmesi ve insan eğitmenleri desteklemesi gerekiyor. Bu bağlamda, “Eğitim Above All” gibi kuruluşların yürüttüğü çalışmalar, YZ’nin küresel eşitsizliklerle mücadelede nasıl bir araç olarak kullanılabileceğine dair önemli örnekler sunuyor. YZ destekli öğrenme platformları, kişiselleştirilmiş öğrenme deneyimleri sunarak öğrencilerin motivasyonunu artırabilirken, YZ araçları, dezavantajlı öğrencilere ek maliyet getirmemeli ve dijital uçurumu daha da derinleştirmemelidir. Bu nedenle, YZ uygulamalarının geliştirilmesinde ve uygulanmasında, farklı kültürel ve dilsel özelliklerin dikkate alınması, önyargıların azaltılması ve yerel ihtiyaçlara uygun çözümler üretilmesi büyük önem taşıyor. YZ’nin, BM SKA’larına ulaşmada önemli bir araç olabilmesi için, YZ’nin insanlarla işbirliği içinde çalışması ve toplumun her kesiminin faydalanabileceği çözümler sunması gerekiyor.

Özetle, YZ’nin eğitimde ve genel olarak toplumda eşitlikçi bir etki yaratabilmesi için, bu teknolojinin etik bir çerçevede, kapsayıcı bir yaklaşımla ve sürdürülebilir bir şekilde kullanılması gerekiyor. Bu sayede, YZ, gelecekte daha adil ve müreffeh bir dünya için önemli bir itici güç olabilir.